انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار با هدف نشر کتاب در زمینههای زبان فارسی، جغرافیای تاریخی و تاریخ ایران در سال ۱۳۵۲ش توسط شخص واقف تاسیس شد و تا ۱۳۶۲ش (سال درگذشت واقف) حدود ۱۵ عنوان کتاب منتشر گردید.
از آن سال تا این زمان بیش از ۲۰۰ عنوان کتاب در همان موضوعات منتشر شده است. انتخاب کتاب را برای چاپ، هیئتی از کتابشناسان و استادان خبره برعهده دارد.
ضوابط انتشارات (یادداشت واقف)
اول: طبق ماده ۲۳ وقفنامه اول مورخ یازدهم ۱۳۴۷ هجری شمسی (…درآمد باید صرف ترجمه و تالیف و چاپ کتب و رسالات که با هدف این موقوفات موافق باشد و همچنین کمک به مجله آینده در صورت احتیاج و احتمالا دادن جوائز به نویسندگان به شرح دستور این وقفنامه گردد.)
دوم: هدف اساسی این بنیاد ملی طبق ماده ۲۵ وقفنامه (… تعمیم زبان فارسی و تحکیم وحدت ملی در ایران میباشد. بنابراین کتبی که با بودجه این موقوفات منتشر میشود باید مربوط به لغت و دستور و ادبیات فارسی و جغرافیای تاریخی و تاریخ ایران باشد. کتب کلاسیکی مدارس عمومی نباید با درآمد این موقوفات چاپ شود.)
سوم: طبق ماده ۲۶ (مقداری از کتب و رسالات چاپشده با بودجه این موقوفات باید به طور هدیه و به نام این موقوفات به موسسات فرهنگی، کتابخانهها و قرائتخانههای عمومی ایران و خارج و بعضی از دانشمندان ایران و مستشرقین خارجی فرستاده شود…)
چهارم: چون نظر بازرگانی در انتشارات این موقوفات نیست و تا حدی تحمل زیان هم جایز است طبق ماده ۲۷ وقفنامه در هیچ کتاب و رساله نباید کمتر از قیمت تمامشده و همچنین مبلغی زائد از بهای تمامشده با افزایش صدی ده تا بیست و پنج قیمتگذاری شود… این افزایش ۲۵ درصد به واسطه حداقل حقالزحمه فروشندگان و هزینهای است که برای پست و غیره تحمیل میشود. از کتابفروشان تقاضا داریم که در این امر خیر ملی که ابدا جنبه تجارتی ندارد با ما یاری و تشریک مساعی بنمایند.
پنجم: بر اساس موافقتنامه دوم (مورخ ۱۲/۴/۱۳۵۲) که میان واقف و دانشگاه طهران به امضاء رسیده، قسمتهای مهمی از رقبات، مانند جایگاه سازمان لغتنامه دهخدا و محل موسسه باستان شناسی، به طور رایگان به دانشگاه طهران واگذار شده و رقبات دیگری هم با درآمد آنها طبق ماده دوم (برای اجرای مفاد وقفنامه که از جمله عبارت از دادن جوائز ادبی و نشر کتب تاریخی و لغوی راجع به ایران (به استثنای کتب درسی) میباشد در اختیار دانشگاه طهران قرار میگیرد که وصول نموده و به نام این موقوفات اعطا و نشر گردد.)
ششم: چون طبق ماده ۳ موافقتنامه نامبرده مقرر شده است که از طرف ریاست دانشگاه یک نفر از متولیان این موقوفات که از طرف واقف به عضویت کمیته انتشارات بنیاد معین شده باشد برای سرپرستی اداره امور جوائز و نشر کتاب انتخاب شود، ریاست دانشگاه آقای ایرج افشار را که از متولیان شورای تولیت است و از طرف واقف نیز به عضویت کمیته نامبرده معین شده به سمت سرپرست انتخاب و برقرار نمودند.
هفتم: چون نگارنده این سطور به واسطه کبر سن (۸۶ سال شمسی) از این پس نخواهم توانست به سرپرستی این کارها بپردازم، از این پس تمام اختیارات خود را در انتخاب تالیف و ترجمه و خرید کتب و غیره به فرزند ارشد خود ایرج افشار واگذار کردم. در این چندسال اخیر هم که ده جلد از تالیفات خودم از طرف موقوفات به طبع رسیده با کوشش و سرپرستی وی بوده است. کسانی که مایل به همکاری در تالیف یا ترجمه و نشر کتاب هستند میتوانند به او مراجعه کنند. تنها شرط کار موافق بودن تالیف و ترجمه با هدفهای این بنیاد، یعنی ترقی ملت و کشور و تعمیم زبان فارسی و تکمیل وحدت ملی در ایران که وطن مشترک و زبان رسمی و ملی همه ایرانیان است، میباشد.
هشتم: این یادداشت کلی برای چاپ در آغاز هر یک از نشریات این بنیاد نوشته شده است.
دکتر محمود افشار یزدی آذرماه ۱۳۵۸ ه.ش.
تکمله سوم: کتبی که با بودجه این موقوفات طبع و توزیع میشود باید کاملا منطبق با نیت واقف و هدف وقفنامه باشد. اگر همه تالیفات و مجموعههایی که به قلم واقف منتشر شده یا میشود صددرصد این مطابقت را ندارد به سبب این است که واقف قصد چاپ آنها را با مال خود داشت، ولی زمانی که دارایی خود را وقف عام مخصوصا برای انتشارات کتب تاریخی و ادبی نمود چاپ کتب خود را هم که دارای همین جنبهها است به عهده بنیاد واگذار کرد.
اما این مجوز آن نیست که تالیفات دیگر را هم از هر نوع که باشد و برسد چاپ نماید. کتب نظم و نثری از گذشتگان یا آیندگان با بودجه آن چاپ خواهد شد که هدف غایی واقف را که ترویج زبان دری و تحکیم وحدت ملی ایران است در برداشته، کتبی که بویی از ناحیهگرایی، و جداییطلبی، و حکایت از رواج زبانهای خارجی به قصد تضعیف زبان دری و دیگر چیزهای تفرقهآمیز و روشها و سیاستهای فتنهانگیز داشته باشد نباید با بودجه این موقوفات طبع و توزیع شود.
نکته دیگر آنکه، چون شاید برای چاپ کتب و فرهنگنامه فارسی که دایرهمانند یعنی: انسیکلوپدی باشد و تاریخ کامل ایران که اوراق زیاد و هزینه بیشتر دارد، و درآمد ماهیانه بنیاد کفاف خرج آنها را ندهد میتوان با اندوخته بانکی این موقوفات چاپ نمود، به شرط آنکه اجازه واقف در زمان حیات و موافقت شورای تولیت بعد از ممات یا هرکس و دستگاهی که قانونا قائم مقام آنها باشد.
در تکمله دوم، یادداشت واقف منتشره در جلد سوم افغاننامه، نگاشتم که کتب و رسالاتی که با بودجه این موقوفات چاپ میشود باید منزه باشد از تحریکات سیاسی، مخصوصا آلوده نباشد به اغراض سیاسی خارجی در لفافه پژوهش تاریخی و ادبی ایرانشناسی… و در پایان آن تکمله افزودم بیم داشتم که مبادا چنین رسالاتی سالها بعد از ما نخواسته و ندانسته، به وسیله این بنیاد چاپ شود، پس لازم بود که در این یادداشت تذکری داده شود. عمده مخاطب این یادآوریها بنیاد موقوفات خود ما است نه موسسات انتشاراتی دیگر که هر یک روش خاص خود را دارد و ما دخالتی در کار آنها نداریم.
تا زمانی که نویسنده این سطور متولی هستم و فرزند دانشمند من ایرج افشار که به رموز نویسندگی کاملا آگاه میباشد سرپرست انتشارات این بنیاد است، موجبی برای نگرانی نخواهد بود و بعد از ما هم امید است که این روش ادامه یابد. ان شاءالله.
اردیبهشت ۱۳۶۲
تکمله و تبصره
یادداشت واقف چند روز پیش از درگذشت (۲۸ آذر ۱۳۶۲) برای اطلاع نویسندگان
کتب نظم و نثری از گذشتگان یا آیندگان که با سرمایه و درآمد این بنیاد چاپ و توزیع میشود باید منطبق با نیت واقف و هدف وقفنامه باشد و مروج زبان دری در قلمرو این زبان و تحکیم وحدت ملی و تمامیت کشور ایران باشد و بویی از ناحیهگرایی و جداییطلبی ندهد، و حمایت و ترویج از لهجهها و زبانهای خارجی به قصد تضعیف زبان فارسی دری نکند. خلاصه آنکه این کتابها و رسالات باید منزه باشد از روشهای تفرقهآمیز و سیاستهای فتنهانگیز چه به طور مرموز و چه علنی مخصوصا نباید آلوده باشد به اغراض سیاسی خارجی در لفافه پژوهش تاریخی، نژادی یا ادبی و فرهنگی و ایرانشناسی.
کتب تاریخی و ادبی، عالمانه خارجی که از عربی و ترکی و فرنگی و روسی به فارسی ترجمه میشود اگر دارای هر دو جنبه از سود و زیان باشد، باید قسمت سودمند آنها ترجمه شود. قسمت زیانبخش اگر ترجمه شود باید به قصد مبارزه و مقابله عالمانه با آن باشد نه جاهلانه، زیرا گفته منطقی ممکن است مؤثر باشد، نه شانتاژ و هوچیگری. این بنیاد در انتشارات خود باید در هرحال از دروغ و ناسزا پرهیز کند، به گفته نظامی گنجوی: چو نتوان راستی را درج کردن/ دروغی را نباید خرج کردن.
برای چاپ و انتشار کتب و رسالات نه تنها هزینه و حقالزحمه نمیخواهیم، بلکه به سبب اهمیت فوقالعاده سودمند بودن کتاب جایزه نیز میپردازیم. این بنیاد در چاپ و انتشار کتابهای خود به طور مسلم ضرر مادی دارد، زیرا کمتر از ارزش تمام شده از کاغذ و چاپ و غیره، از راه فروش درآمد دارد. شاید بعضی تصور کنند که کار ما شبیه به معامله مرحوم ملانصرالدین باشد که تخم مرغ میخرید دانهای ده شاهی، میپخت و رنگ میکرد و میفروخت یک شاهی! عقیده ما بر این است که اگر در این سود ضرر مادی و مالی میکنیم سود معنوی که منظور ما است میبریم، و آن اینکه عقیده خود را که ترویج زبان دری و تحکیم وحدت ملی و تمامیت ارضی ایران است رواج میدهیم. این زیان را به حساب مصارف وقف در راه ایدهآل و هدف ملی خود محسوب میداریم.
دکتر محمود افشار، آذرماه ۱۳۶۲
